Teshoewa
door Rabbi Shabtai Slawaticki
In de grote zaal heerste een indrukwekkende stilte. Het leek alsof de vliegen zich in de hoeken van de zaal hadden verborgen. Voor de microfoon stond de man van de eeuw, van wie de meeste joden, inclusief hun leiders, verwachtten dat hij een omwenteling in het leven van het volk zou brengen. Maar hoe verschillend was deze voordracht van alle andere die hij tot nu toe had gehouden?
De toehoorders waren als gehypnotiseerd, een grote innerlijke emotie drong diep in hun harten.
Weinige woorden maar zoveel...
Ik heb mij vergist, ik ben op een verkeerd pad gegaan. Ik heb gezondigd, niet dit was te juiste weg!
Wie was die man? Dr. Nathan Birnbaum.
Een jaar geleden werd aan leerlingen van een hogere school in Israël gevraagd. Wie heeft de naam Zionisme uitgevonden? Prompt antwoordden ze allemaal "Herzl". Maar zij vergisten zich, het was Dr. N. Birnbaum, één van de grootste Zionistische leiders, talentvol schrijver, briljant filosoof. Een gezworen atheïst die met vuur het joodse geloof bestreed, artikelen schrijvend vol haat.
Van hem vertelde zijn vriend Mendel Osishkin: "toen ik bij hem in Wenen als gast kwam, vroeg ik hem mij in een kosjer restaurant te brengen. Na een uur langs kromme wegen wandelend, kwamen wij ter plaatse. Wij onderhielden ons onderweg zeer interessant over onze beweging. Ik nodigde hem uit om onze discussie in het restaurant voort te zetten". Hij weigerde en zei de volgende woorden: "Ik overschrijd principieel niet de drempel van een kosjer restaurant".
Hoe groot was de verwondering van zijn vrienden, toen het nieuws zich verspreidde dat N. Birnbaum zich tot het religieuze jodendom had bekeerd...
Met dezelfde overgave die hij voor het atheïsme had opgebracht, streed hij nu voor het religieuze jodendom. Zijn openlijke bekentenissen drongen diep in de harten van de toehoorders, zelfs in die van zijn tegenstanders. Hij trok door Europa en Amerika als spreker en liet overal een diepe indruk na.
Hij publiceerde zijn bekend boek "Mi kofer Lemaamin" - Van goddeloze tot gelovige - en stichtte de beweging <olim> die tot doel had steeds te stijgen in dienst van G‑d.
"Het was niet zo eenvoudig", vertelde hij na jaren "om van levenswijze te veranderen. Ik wist dat er achter mijn rug gefluisterd werd over die een keppeltje draagt op zijn kantoor en op Sjabbos niet werkt. Het kostte mij veel moeite een klein jongetje aan te spreken om mij te leren tefillin te leggen. Ik wist niet eens waar deze Teshoewa gedachten vandaan kwamen - maar zij waren in mij al vele jaren, totdat ik mij zelf niet meer kon voorliegen en voor de waarheid moest bezwijken.
Wat was het moeilijk in het begin! Maar wat betekende dit tegenover het wonderbare gevoel dat ik ervoor in de plaats kreeg. Het was alsof ik opnieuw was geboren".
Terugkeer - Teshoewa - heeft verschillende aspecten. Bij de één komt ze stormachtig, verovert zijn hele wezen, laat niets achter. Bij de ander is het een langzaam proces, blijft het alleen bij gedachten en hij kan de moed niet opbrengen zijn levenswijze te veranderen.
Dit is hetgeen Bialik schreef over Ahad Haam en over zichzelf - mensen die zich van elke notie van geloof hadden ontdaan.
Toen ik eens bij hem mijn hart uitstortte over de toestand van het jodendom in Israël en andere landen, zei ik tegen hem: soms bevliegt mij de lust om Tallis en Tefillin aan te doen en mij tussen de joden te begeven die het juk van de Mitswot (geboden) op zich hebben genomen. Toen zei hij tegen mij: Mijn vriend als jou zulke gevoelens overvallen, luister dan naar de stem van jouw hart. Doe wat jouw hart beveelt. Was ik nu zelf jong geweest, dan deed ik veel anders. Bialik voegde er nog aan toe: Achad Haam was een rationele logisch denkende man met gezond verstand. Op dit ogenblik wist ik hoe groot zijn innerlijke verandering was.
Ik zag het ogenblik dat in hem een vlammetje flikkerde, maar zijn lichaam was al oud en gebroken.
Eigenaardig is echter dat de levensopvattingen van Achad Haam vandaag nog worden aangeleerd, zonder rekening te houden met zijn veranderde mening van de laatste periodes in zijn leven, waarin hij niet akkoord ging met zijn eigen ideeën.
Deze twee persoonlijkheden waren niet de enige in de geschiedenis, zoals zij waren er veel.
Dr. Birnbaum bracht het echter verder. Hij bleef niet staan bij theorie, bij gedachte, maar had de moed om openlijk zijn vergissing te bekennen. Dit is de kracht van Teshoewa.
Wat is eigenlijk de verklaring van de gedachten van Teshoewa die ons af en toe overrompelt? Uit welke verborgen hoeken komen die gevoelens vandaan?
Laten wij het woord Teshoewa analyseren. Hoe wordt dit vertaald? In het Frans repentir, in het Engels repentance. De hebreeuwse vertaling van deze woorden is charata -spijt- en niet Teshoewa -terugkeer-. Laten wij het verschil uitleggen.
Over het joodse volk wordt gezegd <jullie zijn de zonen van G'd>. Dit betekent dat iedere jood een Goddelijk deel bezit, de <neshama> - ziel -. Deze goddelijke ziel bevindt zich in het innerlijke van de jood en is verbonden met haar oorsprong, met G‑d , om het even in welke toestand hij zich bevindt: Dit is de betekenis van Chazal's woorden. Israël - ook al zondigt hij - blijft Israël. De jood kan zich verontreinigen, maar niet de ziel. Deze ziel, omdat zij zich in het innerlijke van de mens bevindt, zendt brandende lichtstralen uit die de donkere machten die de mens bedekken, doordringen en splitsen. En dan kan men haar niet ontvluchten. Waarheen je je ook keert, zij zal je najagen en houdt er geen rekening mee wat je over je zelf denkt -vroom, niet vroom - gelovig - atheïst. Zij wacht niet totdat jij in de synagoge komt om jou te ontmoeten, maar houdt je in de nek vast waar jij je ook bevindt. Zij staat achter jou op momenten van zwakte, op ogenblikken van ontgoocheling en mislukking die deel zijn van ieder mens. Zij komt langs onbekende wegen en op onverwachte ogenblikken. Je hoort haar stem in je zelf en je kunt haar niet ontvluchten. En op deze momenten zie je je zelf en de wereld om je heen door een ander licht, door een licht van reine waarheid.
Kleingeestig en zwak zijn diegenen die de slaven zijn van hun materiële neigingen. Zinloos de mens die niet uit de eeuwige bron put en zijn G‑d verwisseld voor zilveren en gouden goden. Deze ogenblikken van stralende waarheid zal hij zich lang herinneren. Iedereen heeft zulke ogenblikken. De één meer, de ander minder. Heb je al eens de smaak geproefd van de ware vreugde, van een gebed vol zielsovergave, van enige religieuze belevenis? Herinner je je nog de zoete smaak? Maar hoevelen zijn er die niet bij deze Teshoewa gevoelens blijven stilstaan, maar ze helemaal aanvaarden. De Teshoewa is niet alleen voor goddelozen, grote zondaars. Neen, zij werd gegeven aan iedere jood - en wie van ons heeft niets te verbeteren. Dit is de ware betekenis van het woord Teshoewa. Keer terug tot G‑d - geen spijt hebben over zijn verleden en een nieuw blad openen, maar een oud blad openen dat vernieuwd wordt. Het is een terugkeer naar huis, naar zijn innerlijke, zijn goddelijke ziel.
Dit is het verhaal van duizenden Baalei Teshoewa die je zeker al hebt ontmoet. Men vindt tussen hen geen gemeenzame namen - zij komen uit verschillende hoeken van de wereld. De ene is student, de andere een hippie, de andere een professor of een gewone jood. De ene nog leerling op school, de andere een man in het bejaardentehuis.
Geeft dit alles geen stof tot nadenken? De vele jeshiwoth die in de laatste jaren voor Baalei Teshoewa werden opgericht. Wat betekent dit? Wat denk je?